Interview publicatie ‘Warmte & Licht in huis, 1100-2000’ [1]
Het interview is gehouden met Ilse Koreman en Reinoud Boter. Ilse Koreman is werkzaam bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed als specialist erfgoed en duurzaamheid. Reinoud Boter heeft een eigen onderzoeksbureau en is zelfstandig bouwhistoricus.
- Kunnen jullie iets vertellen over de aanleiding voor het onderzoek dat geleid heeft tot deze publicatie?
We beseffen steeds meer, en zeker met de huidige energiecrisis, dat we zorgvuldiger met de beschikbare energie moeten omgaan. Hierin valt nog veel winst te behalen bij bestaande woningen en dus ook bij monumenten. Het energiezuiniger maken van monumenten is nodig om ze betaalbaar en prettig in het gebruik te houden en zo door te geven aan volgende generaties. Hierin spelen ook andere belangrijke factoren mee, zoals het behoud van monumentale waarden. Tegelijkertijd geeft het boek een belangrijke inkijk in de wijze hoe de vorige energietransities zich voltrokken. Om niet opnieuw het wiel uit te vinden is getracht een overzicht te maken, dat weergeeft hoe generaties voor ons omgingen met energie en welke lessen we hieruit kunnen trekken.
- Wat is het doel van deze publicatie?
Als men op een vooravond staat van een nieuwe richting die wordt opgegaan is het ook belangrijk om te kijken wat achter je ligt. Hoe gingen onze voorouders om met eerdere energietransities en zijn hier lessen uit te halen. Ook kunnen voorbeelden die wellicht in het verleden niet werkten, inspiratie geven voor oplossingen in combinatie met nieuwe huidige technologie.
- Welke bronnen zijn voor dit onderzoek gebruikt?
Er zijn verschillende bronnen gebruikt zoals publicaties, afstudeerscripties, tekeningen en schilderijen en oude catalogi van fabrikanten. In veel gevallen heeft men zich, logischerwijs, beperkt tot bijvoorbeeld een bepaalde periode, type grondstof of regio. Het onderzoek “Lessen uit het verleden” is vooral een verzameling van deze verschillende onderzoeken waarbij alles zoveel mogelijk chronologisch is opgenomen. Tegelijkertijd met de verschillende energietransities voor verlichten en verwarmen is ook getracht de ontwikkeling van het stadshuis in kaart te brengen, waarbij het huis steeds meer gebruikt werd en ruimten meer en meer werden verwarmd. Bij het schrijven is getracht zoveel mogelijk te verwijzen naar de oorspronkelijke bronnen.
- Op de omslag staat o.a. ‘lessen uit het verleden’. Je zou dan verwachten dat aan het eind een hoofdstuk is opgenomen dat weergeeft wat deze lessen dan zijn, met een reflectie op het verleden. Dat wordt gemist. De publicatie is vooral een weergave van de historisch ontwikkeling van de wijze waarop onze voorouders hun woonhuizen hebben verwarmd en verlicht, of zie ik dat verkeerd?
Er is bewust voor gekozen om geen eigen interpretatie van de lessen uit het verleden op te nemen. Door deze weg te laten verwachten we dat ieder zelf zijn eigen conclusies en lessen eruit trekt. Daarmee vergroot je de kans dat er ook meer nieuwe ideeën voor de toekomst komen.
- Wat heb je zelf geleerd van dit onderzoek?
Vooral de rol van de overheid bij de laatste energietransitie ten opzichte van de voorgaande. Deze werden veelal door de markt bepaald en door de komst van nieuwe uitvindingen. Na de vondst van aardgas in Nederland werd bewust gekozen om Nederland zoveel mogelijk áán het gas te krijgen, waarmee de afzetmarkt werd vergroot. In tegenstelling tot vandaag de dag was er toen sprake van een nieuwe grondstof (voor Nederland) terwijl we nu in een periode zitten waarbij de ontwikkelingen van alternatieven in volle gang zijn.
- Zijn er door de eeuwen heen bepaalde tendensen te ontdekken met betrekking tot het verwarmen en verlichting van woonhuizen? Kun je daar een korte samenvatting over geven?
Voor een samenvatting verwijs ik graag naar het schematisch overzicht op pagina 8 en 9. De publicatie is te downloaden via de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2020/01/01/lessen-uit-het-verleden
- Op welke wijze kunnen de lessen uit dit onderzoek in de monumentenzorg worden ingezet?
Met een ruimere kennis uit het verleden kan een erfgoedspecialist betere beslissingen nemen als het gaat om energiezuinige maatregelen die passen bij een monument. Bijvoorbeeld raamblinden, of houten jaloezieën aan de gevel (19e eeuw).
- Wat heeft een bouwhistoricus aan deze publicatie?
Dit zelfde geldt voor een bouwhistoricus. Een bouwhistoricus ziet veel en kan sommige ingrepen/ bouwsporen beter begrijpen als hij/zij ook over meer kennis beschikt. Dit leidt tot betere onderzoeken of monumentale waardestellingen. Daarnaast kan bouwhistorisch onderzoek zelf weer meer aanvulling geven op onze historische inzichten.
- Zijn er nog meer zaken die je wilt vertellen over dit onderzoek?
Zoals eerder gezegd is het onderzoek vooral een verzameling van vele auteurs en onderzoekers die gebundeld is op chronologische wijze. Hoe meer deze kennis wordt verspreid, hoe meer mensen er profijt van kunnen hebben in hun eigen onderzoeken, het vinden van ideeën of creëren van mogelijkheden in hun eigen vak.
Gebruikte literatuur
Boter, Reinoud. Warmte & Licht in huis 1100-2000. Lessen uit het verleden. MoNed bureau voor bouwhistorisch onderzoek (2020).
Voetnoten
[1] Dit interview heeft gestaan in nieuwsbrief #03, dd. 23-12-2022.
